Fabricaziun d'automats e da stgatlas da musica*

*La candidature pour l'inclusion dans la liste représentative du patrimoine culturel immatériel de l'UNESCO a été soumise à l'UNESCO en mars 2019.

Il svilup da la mecanica da precisiun per la fabricaziun d'automats e da stgatlas da musica è collià inseparablamain cun l'art d'urer. Questa mecanica è sa derasada en il Giura vadais a partir dal 19^avel tschientaner. Entant che las stgatlas da musica creeschan melodias tras la vibraziun da lamellas, permettan ils automats da musica d'imitar in instrument cun agid d'indrizs mecanics, pneumatics u idraulics. Lur origin è en Frantscha, nua ch'els èn vegnids sviluppads a partir dal 18^avel tschientaner. Tuts dus sistems cumbineschan la mecanica cun aspects artistics – l'automat implitgescha la musica e viceversa. Els funcziunan per gronda part senza l'electricitad.

Da las pitschnas stgatlas da tubac fin als gronds «cartels» datti stgatlas da musica per mintga gust e per mintga bursa – las stgatlas las pli charas custan fin a 100'000 francs svizzers. Durant in lung temp èn ellas vegnidas fabritgadas tenor il princip da l'établissage (elavuraziun da cumponentas) en fabricaziun a domicil cun lavur repartida tenor schlattainas. Oz vegnan las stgatlas fabritadas en lavuratoris u fabricas.

A Sainte-Croix è la producziun cumpletta d'automats da musica in artisanadi. Ella premetta la collavuraziun da diversas professiuns per sviluppar, producir e decorar las singulas creaziuns. Cur che las stgatlas èn fabritgadas, ans fascineschan ellas en noss mund autamain tecnisà cun lur originalitad mirvegliusa e poetica.

Damai che nagina branscha na s'engascha per ellas e perquai ch’i dat ina ferma concurrenza da l'Asia e tras numerusas distracziuns electronicas da 3D e da players MP3, survivan ils automats e las stgatlas da musica mo grazia a la perseveranza ed a la stinadezza da tscherts amaturs passiunads.