Mintga chantun festivescha sias festas. Ch'ina da questas festas è quasi l'essenza d'in chantun, quai è il cas tar il cumin glarunais. Il chantun Glaruna resta fidaivel a questa furma originara da demussar sia opiniun politica, er sche la communitad vegniss perquai resguardada sco antiquada. Il cumin na vegn atgnamain betg fatg per tut il mund, mabain da e per las Glarunaisas ed ils Glarunais. La realisaziun sco tala custa il chantun mintga onn var 125'000 francs, quai n'è betg dapli che quai che chantuns cumparegliabels dovran per realisar lur elecziuns e lur votaziuns chantunalas.
Las activitads musicalas han ina impurtanza speziala en la promoziun chantunala da la cultura. Senza la promoziun tras il fond chantunal da cultura pudessan preschentaziuns pli grondas vegnir dadas mo darar. Ils imports che ston vegnir pajads ordavant per l'organisaziun e per las solistas ed ils solists surpassan las pussaivladads finanzialas da las uniuns. Perquai sustegna il chantun Glaruna las uniuns cun contribuziuns considerablas, d'ina vart per attrair musicistas e musicists da qualitad musicala en il chantun Glaruna e da l'autra vart per sustegnair artistas ed artists locals en lur activitads en orchesters ed en chors. Da la promoziun chantunala han profità decisivamain surtut las emnas da musica a Braunwald ed il center da cultura e d'uniun Holenstein, uschia che la populaziun glarunaisa ha pudì giudair in pèr delicatessas musicalas.
L'onn 2008 è Anna Göldi vegnida reabilitada dal cussegl guvernativ dal chantun Glaruna e deliberada da la renfatscha da la «tissientada». Cun quai ha la regenza fatg il pass che la populaziun glarunaisa aveva fatg gia daditg en sia conscienza: da declerar sco malgista la sentenzia da l'onn 1782. Davart Anna Göldi e sia reabilitaziun vegn discutà a moda controversa en il chantun Glaruna. La populaziun, ils istorichers ed ils politichers han differentas opiniuns areguard l'interpretaziun dal cas e pertutgant il senn da reabilitaziuns istoricas. Quest cas da giustia glarunais ch'è fitg enconuschent e ch'è vegnì documentà a moda conscienziusa è francà en la memoria collectiva. Co il public e la politica van enturn cun questa memoria collectiva stat en il center da la tradiziun viva. Latiers tutgan oravant tut la discussiun davart l'occupaziun cun l'istorgia tant sco la commemoraziun dals victims d'arbitrariadad e d'abus da la pussanza.
Festas localas en il decurs da l'onn
En il chantun Glaruna datti plunas da tradiziuns, da las qualas pon dentant vegnir registradas mo fitg paucas en l'inventari da las tradiziuns vivas. I sa tracta da praticas localas ch'èn savens francadas en il chalender ecclesiastic. Durant l'advent ha lieu en ils cumins da Glaruna il «Klausschellen». Latiers van ils scolars primars ils 6 da december, pia il di da San Niclà, cun stgellas sin in percurs fixà tras las giassas da las vischnancas e «batlegian» dultscharias. Ils scolars da l'ultima classa primara instrueschan ils scolars pli giuvens, persunas creschidas n'èn betg da la partida. Il favrer ha lieu en il Sernftal il «Schybefleuge», il laschar sgular schibettas. Sco a Danis (GR) vegnan schlavazzadas dals mats dad 11 fin 15 onns schibettas da badugn ardentas giu en la val. En il chantun Glaruna vegn envidà mintgamai ils 6 da mars il «Fridlisfüür», il fieu per festivar il sontg patrun Fridolin. Pli baud han ils uffants da scola plunà si tut quai ch'ins pudeva insumma arder, perquai che mintga vischnanca vuleva avair il fieu il pli grond. Ozendi vegnan ils stgandlers erigids cun agid da la vischnanca, er sco garanzia che las prescripziuns da la protecziun da l'ambient vegnian resguardadas. Sch'ils fieus vegnan envidads, na mancan betg las cumprovas da curaschi ed il fimar cuminaivel - malgrà il scumond da fimar che vala uschiglio per ils uffants.
La primavaira han lieu las duas grondas festas uffizialas. L'avrigl la processiun da Näfels, la «Näfelser Fahrt», ed il cumenzament da matg il cumin, la «Landsgemeinde». Questas èn las «tradiziuns vivas» las pli impurtantas dal chantun Glaruna. Tuttas duas han lur ragischs en il temp medieval tardiv ed en la consolidaziun dal stadi glarunais. Ch'ils Glarunais hajan defendì lur «democrazia da cumin», la «Landsgemeindedemokratie», l'onn 1388 en la battaglia da Näfels è revedì en il fratemp. Quai na sminuescha ni l'impurtanza da la processiun sco act statal e sco commemoraziun da la battaglia, ni la funcziun oriunda dal cumin sco lieu da sentenzia e sco element per confermar la furma da pussanza da caracter oligarchic. Il 19avel tschientaner èn la processiun ed il cumin schizunt anc vegnids rinforzads tras novas significaziuns: La processiun cuminaivla dals catolics e dals refurmads a partir da l'onn 1836 ha mussà la voluntad da las Glarunaisas e dals Glarunais da superar la separaziun confessiunala dal chantun (1623-1837), e la nova constituziun liberala da l'onn 1837 ha mantegnì il cumin sco instituziun constituziunala e sco autoritad suprema dal stadi, entant ch'ella era vegnida abolida a Sviz l'onn 1830.
Actualisaziun 2023
Suenter la segunda actualisaziun da la glista da las tradiziuns vivas l’onn 2023, vegn agiuntada ussa ina nova tradiziun a la glista dal chantun Glaruna:
- Motivs e faziels glarunais
Ils dossiers cumplets da questas novas tradiziuns vegnan ad esser disponibels online la stad 2024.
