Il chantun Berna sa chatta en il center da la Svizra - là, nua che duas culturas sa scuntran. El ha pia ina funcziun impurtanta da colliaziun tranter las regiuns tudestgas e las regiuns franzosas: in dals motivs, per il qual la citad da Berna è sco chapitala da la Svizra er il center politic dal pajais. Mintga settavel Svizzer viva en il chantun Berna: Cun 12.2 pertschient da la populaziun svizra è Berna pia il segund grond chantun suenter Turitg. Er areguard la surfatscha è el sin posiziun 2 - suenter il chantun Grischun. Sin bunamain 6'000 km² s'extendan las collinas ed ils guauds dal Giura bernais, las planiras avertas ed ils lais magnifics dal Mittelland tant sco las muntognas maiestusas da la Surselva bernaisa. La copreschientscha da la citad e da la champagna, da la cuntrada culturala e natirala, da la tradiziun e da la moderna, da l'abitar e dal lavurar garantescha in'auta qualitad da viver en il chantun Berna. La diversitad da la cuntrada sa reflectescha er en la diversitad culturala dal chantun. Las tradiziuns vivas prestan lur contribuziun impurtanta en quest reguard.
Cuntinuitad e midadas
Numerusas tradiziuns vivas èn restadas constantas en tscherts lieus dal chantun Berna, bleras èn sa derasadas en autras regiuns tras l'immigraziun e tras la migraziun interna u èn sa midadas cun l'ir dal temp. Il svilup social tras la mobilitad creschenta, novas furmas da communicaziun e da socialisaziun munta ina gronda sfida per bleras organisaziuns purtadras da tradiziuns vivas, per exempel perquai ch'i mancan ils giuvens. Ils ultims decennis èn ultra da quai er sa sviluppadas bleras novas tradiziuns sco reacziun sin midadas socioculturalas - saja quai en citad u en regiuns ruralas.
Per il chantun Berna è l'artisanadi tradiziunal uschè impurtant sco las isanzas classicas (p.ex. ils costums, il jodel, la musica populara, il tibar, il teater laic, ils sauts populars) ed ils sports tradiziunals sco la lutga, il mazzaculla («Hornussen») u il stuschar crappa. Impurtantas èn dentant er las festas e las isanzas pitschnas che procuran per il spiert da cuminanza sin plaun local. Ultra da las tradiziuns da caracter rural datti er bleras tradiziuns urbanas, sco per exempel las cursas da chaschas da savun, la chanzun dad YB als gieus da ballape, il surfar ed il far bogn en l'Aara.
Il chantun Berna maina ina glista chantunala da las tradiziuns vivas che vegn actualisada ed amplifitgada mintga pèr onns. Questa glista n'è betg selectiva, mabain cuntegna uschè bleras tradiziuns bernaisas sco pussaivel - pli veglias e pli giuvnas, urbanas e ruralas. Tut las gruppas, las uniuns e las federaziuns che tgiran en il chantun Berna patrimonis culturals immaterials vegnan animadas da far ina dumonda per vegnir integradas en la glista chantunala da las tradiziuns vivas ch'è planisada.
Diversitad regiunala
La maioritad da las tradiziuns dal chantun agricul Berna è caracterisada da la vita purila e da l'artisanadi local ch'è impurtant per l'agricultura. Tipica è per exempel la cultura da las chasinas accessoricas en l'Emmental («Stöcklikultur») u ils guauds privats ch'èn impurtants en il chantun Berna. Ils guauds privats na furneschan betg mo laina dad arder als purs, mabain er la materia prima per construir chasas e mobiglias sco er instruments da musica (tibas ed instruments da cordas) e per lavurs d'entagl. L'Emmental è enconuschent per l'orgelet da Langnau, per l'uschenumnada «Brächete» da Zäziwil u per la cheramica da Langnau. Da l'Emmental derivan er las tarscholas bernaisas ed il rösti bernais - per numnar mo dus exempels da l'ierta culinarica.
Per la Surselva bernaisa è impurtanta l'economia d'alp cun la tratga da muvel, cun la migraziun da las famiglias tranter aclas ed alps e cun la producziun da latg - cun las chargiadas d'alp, cun l'ir a mesiras («Chästeilete»), cun la fiera da muntogna («Bärgrächnig») u cun las festas d'alp («Älplerchilbine»). Ultra da quai è il turissem alpin stà in motor per il svilup economic tant en l'hotellaria, en la cultura da festa (gieus da Tell, festa d'Unspunnen) sco er en la fiera cun souvenirs ch'ils artisans locals han scuvert (entagls da lain, lavurs a battarin). Festas tradiziunalas èn per exempel la «Trychle» ed il «Ubersitz» en il Haslital ubain er la «Harderpotschete» ad Interlaken, l'isanza dals 2 da schaner («Zweitjänner») a Sigriswil ed il chantar da Bumaun cun la «Pööglete» a Wimmis.
La viticultura è impurtanta per la regiun al Lai da Thun e da Bienna è la viticultura. Per il Giura bernais è fitg impurtanta la tratga da chavals, en spezial la tratga da chavals da la razza da las Francas Muntognas («Freiberger») che vegnan vendids a la fiera da Chaindon a Reconvilier, pli baud la fiera agricula la pli gronda da l'Europa. Ultra da quai han ils baptists ch'èn fugids da l'Emmental e da l'Argovia Sura purtà novaziuns: Els han construì ils emprims skis ed han tratg ils chavals da las Francas Muntognas, els vivevan la bilinguitad ed han fundà atgnas scolas bilinguas. La regiun da Schwarzenburg è caracterisada tras sia vischinanza cun Friburg. Isanzas enconuschentas da questa regiun èn la zavrada da Riffenmatt, la cursa da chavals a Schwarzenburg ed en spezial er la chanzun da Guggisberg, ubain l'isanza da l'asen da l'onn vegl («Altjahresel») a Schwarzenburg. Er il Saanenland ha numerusas tradiziuns culturalas cuminaivlas sur ils cunfins linguistics or cun il Pays-d'Enhaut en il Vad: Ils tagls da siluetta tradiziunals èn francads en questa regiun. L'isanza da tschentar si ina planta da matg è enconuschenta tant en il district da Bucheggberg sco er en il chantun vischin da Soloturn; las vischnancas da l'Argovia Sura han numerusas tradiziuns cuminaivlas cun ils vitgs vischins en ils chantuns Lucerna ed Argovia, sco per exempel il «Wassermätten» u la mazzaculla («Hornussen»). Er en las citads èn sa mantegnidas tradiziuns impurtantas: l'isanza da sajettar («Ausschiesset») e dal «Fulehung» a Thun, la fiera da tschagulas a Berna u la festa da giuvenils «Solätte» a Burgdorf, dapi intgin temp vegnan er considerads ils tschaivers da Bienna, da Berna e da Langenthal sco tradiziuns vivas.
Actualisaziun 2023
Suenter la segunda actualisaziun da la glista da las tradiziuns vivas l’onn 2023, vegnan agiuntadas ussa set novas tradiziuns la glista dal chantun Berna:
- Cular brunsinas da bronz
- Martgads da Huttwil
- Las «métairies» en il Giura Bernais
- Explotaziun da las energias regenerablas en il chantun Berna
- Teater amatur en la Svizra franzosa
- Velogemel
- Wybermahl a Hettiswil
Ils dossiers cumplets da questas novas tradiziuns vegnan ad esser disponibels online la stad 2024.
