Il chantun Son Gagl ch'è vegnì fundà l'onn 1803 da Napoleun unescha 12 cuntradas istoricas, mintgina cun sia atgna istorgia e cun differentas structuras socialas ed economicas. En la regiun collinusa dal nord, en la Val dal Rain e sper il Lai da Turitg cultivavan ins ers, ed ins lavura a chasa per l'economia da textilias en las citads. En la part sura dal Toggenburg ed en las regiuns dal sid dominavan la tratga da muvel alpin e l'economia da latg. Il grond dumber da tradiziuns ch'è sa furmà sut questas circumstanzas è vegnì caracterisà ed amplifitgà d'influenzas e da rituals religius-confessiunals sco usits da l'onn ecclesiastic u processiuns. Ina gronda impurtanza han survegnì la pictura rurala da paraid e da mobiglia dal baroc, en la musica èn caracteristicas la tradiziun pietistica da l'orgla da chasa toggenburgaisa e las gruppas d'instruments a corda che sunavan tant per la baselgia sco er per occurrenzas profanas. Particularmain en la citad da Son Gagl è er la publicaziun da cudeschs ina tradiziun che datescha da seculs. Diversas bibliotecas ospiteschan in grond tesor cultural ed istoric cun manuscrits da gronda valur ed inschign, cun grondius exemplars da tecnicas d’impressiun fitg veglias e cun impurtantas collecziuns dad ediziuns contemporanas.
Midadas socialas e culturalas
La midada en l'agricultura da la cultivaziun dad ers a la pasculaziun en il 19avel tschientaner, la prosperitad da l'industria da surcusida e refurmas da la baselgia han stgatschà bleras tradiziuns, oravant tut en il nord dal chantun. Furmas urbanas da viver e da sa vestgir occupà la plazza dals usits vegls profans e religius. Cun la refurma ceciliana da la musica sacrala han bleras gruppas d'instruments a corda pers lur funcziun liturgica. Lur tradiziun viva vinavant en la part sura dal Toggenburg ed en l'Appenzell.
Sut il num «KlangWelt Toggenburg» vegnan unidas dapi l'onn 2003 activitads e purschidas che intermedieschan las furmas las pli impurtantas da la cultura da musica tranter il Säntis ed ils Churfirsten en la Svizra orientala: il jodel natiral, la benedicziun da las alps, las plumpas sco element da la cultura alpina e l'arpret sco instrument a corda cun intervals natirals.
Da derivanza purila èn tranter auter las chargiadas d'alp, la benedicziun da l'alp, las exposiziuns da muvel e las fieras tradiziunalas e - sco spezialitad da la Val dal Rain - il flottar sin il Rain. La gronda part dals usits da tschaiver è oriundamain vegnida exequida e tradida da cumpagnias da mats. Latiers tutgan er la tradiziun da tschaiver e da mascras da la regiun da Sargans sco er ils «Röllelibutzen» ad Altstätten. Il «urs da matg» («Maibär») da Ragaz è - sco il cleger ovs d'Oberriet - in usit da fertilitad. Enturn la «dumengia da las sbrinzlas» e per la fin da l'onn vegnan anc adina pratitgads blers usits da fieu e da glisch, sco per exempel las mascras («Kläuse») da Kaltbrunn u la «Lägelisnacht» da Flawil.
Er tradiziuns novas èn sa sviluppadas. Cun la surcusida, ch'è daventada tradiziun, tant sco cun la liongia da brassa songagliaisa s'identifitgescha tut il chantun. La festa d'uffants da Son Gagl è ina furma da la cultura da festa burgaisa dal 19avel tschientaner, uschia er las festas da tir u da musica. Al 20avel tschientaner appartegnan la tradiziun da la OLMA, oriundamain la fiera enturn il di da Son Gagl (16 d'october) sco er l'openair da Son Gagl.
