Il chantun Soloturn è caracterisà d'ina gronda diversitad regiunala. Ils elements caracteristics da la cuntrada dal chantun èn il Giura cun sias chadainas da collinas e la planira. Il chantun ha 109 vischnancas (stadi 2016/17). Las citads las pli grondas dal chantun èn Olten (18'267 abitantas ed abitants), la chapitala Soloturn (16'795 abitantas ed abitants) e Grenchen (17‘089 abitantas ed abitants). Sco en autras parts da la Svizra èn las vischnancas d'aglomeraziun e las vischnancas ruralas spezialmain caracteristicas per il chantun. Il chantun è dividì en 10 districts. Cun excepziun dal district protestant da Bucheggberg che cunfinescha cun il chantun Berna è il chantun Soloturn tradiziunalmain catolic.
La tgira da la diversitad culturala
Il territori chantunal po vegnir repartì en quatter regiuns: en la part sura dal chantun cun la chapitala Soloturn ed en la part sut dal chantun cun Olten sco centers, tranteren la regiun Thal-Gäu ed en il nord il Schwarzbubenland cun ils districts Thierstein e Dorneck. Las tradiziuns che vegnan tgiradas en il chantun Soloturn pon vegnir repartidas en moda generala en talas da caracter religius ed en talas da la cultura rurala ch'ins chatta en ina furma sumeglianta er en auters lieus. Ultra da quai vegnan tgiradas en la citad dad Olten e spezialmain a Soloturn tranter auter tradiziuns istoricas specificas. La finala èn sa sviluppadas en il 20avel tschientaner tradiziuns impurtantas che n'han nagin connex pli cun il senn cumin dad «usits», sco per exempel ils «Dis da film e da litteratura da Soloturn», la «Scuntrada da motos da Hauenstein a Trimbach» ed il «Cup d'uras a Grenchen».
La segunda mesadad dal 20avel tschientaner ha il chantun Soloturn francà la tgira e la promoziun da la cultura sco incumbensa dal stadi en la Lescha per promover la cultura da l'onn 1967. Dapi quella giada quinta tenor l'art. 2 lit. h il «sustegn da stentas per mantegnair ils usits e las isanzas da la citad e da la champagna» explicitamain tar las incumbensas da la tgira publica da la cultura. La tgira da la diversitad culturala po uschia vegnir chapida sco finamira strategica dal chantun Soloturn.
Questa valur da la politica culturala soloturnaisa sa mussa per exempel en la realisaziun dal project «Patrimoni cultural immaterial Argovia-Soloturn. Glista da las tradiziuns vivas» durant ils onns 2010 e 2011. Ensemen cun il chantun Argovia è vegnì eruì il patrimoni cultural immaterial en in stretg barat cun la populaziun. Ils resultats èn vegnids registrads sin ina glista bichantunala da las tradiziuns vivas. Quella serva sco instrument d'infurmaziun tant per giavischs da vart uffiziala sco er da vart privata. Suenter avair localisà las tradiziuns han ils dus chantuns lantschà in project per in cudesch che ha manà l'onn 2013 a la publicaziun «Säen, dröhnen, feiern. Lebendige Traditionen heute». Quest cudesch, redigì da la scienziada da cultura Karin Janz, purtretescha ina schelta da tradiziuns che derivan da la regiun Argovia e Soloturn ed illustrescha questas tradiziuns cun novas fotografias da Phillip Künzli (Wangen b. Olten) ed Oliver Lang (Lenzburg). Il project e la publicaziun ch'è resultada rinforzan la conscienza da la populaziun per sias atgnas tradiziuns. Per la politica culturala dals dus chantuns è il tema dal patrimoni cultural immaterial d'impurtanza er a lunga vista.
Exempels per tradiziuns vivas dal chantun
Tar las tradiziuns vivas da caracter religius tutgan per exempel ils «pelegrinadis» a Mariastein, Wolfwil, Meltingen ed Oberdorf ed il «liar palmas» («Palmbinden»).
Tar las tradiziuns champestras tutgan en in pèr vischnancas per exempel las activitads dals «Stäcklibuebe» la notg dal 1. da matg (perquai vegnan els per part er numnads ils «Maibuebe») u las activitads per preparar il fieu da tschaiver. Er il «Banntag» e la «Eierläset», che vegn pratitgada oravant tut er en ils dus chantuns vischins Argovia e Basilea-Champagna, appartegnan a questa gruppa d'usits. Ultra da quai vegnan organisadas sin la champagna gia daditg differentas festivitads da «fiera», sco per exempel dapi passa 500 onns la «Krebschilbi» a Kriegstetten (oriundamain ina festa d'engraziament per la racolta) u dapi l'onn 1775 la «Schnottwiler Chilbi».
Tar las tradiziuns istoricas specificas en las citads tutgan a Soloturn per exempel la «Vorstädterchilbi» dapi la segunda mesadad dal 15avel tschientaner che stat en connex cun la «Festa da la battaglia da Dornach dal 1499» (questa battaglia vegn commemorada enfin oz mintga onn a Dornach). Latiers tutgan er las numerusas confraternitads e la «surdada dal vestgi d'onur da Roth» («Verleihung des Roth'schen Ehrenkleids») dapi l'onn 1538 al descendent il pli vegl da Hans Roth - vul dir al descendent da quel um che aveva avertì la citad da Soloturn l'onn 1382 da l'attatga dal cont Rudolf II. da Neu-Kyburg. Per Olten ha la «festa da scola» che ha lieu mintga dus onns dapi l'onn 1816 ina impurtanza fitg gronda. La «festa da Son Bastiaun» dals tiradurs da la citad dad Olten attira in public da tut la Svizra. Ella è naschida l'onn 1811 en connex cun la nova fundaziun da l'Uniun dals tiradurs da la citad. Il «tschaiver dad Olten» vegn menziunà l'emprima giada l'onn 1563, entant ch'il «tschaiver da Soloturn» ha ses cumenzament schizunt en il 14avel tschientaner, da quel temp en furma d'uschenumnads «teaters da tschaiver».
Tar las tradiziuns marcantas ch'èn pli giuvnas u che na vegnan betg messas en connex cun la noziun usitada dals «usits» tutgan - ultra da quellas menziunadas survart - per exempel er ils «dis da cabaret dad Olten» e la scuntrada dad autos americans «American Live» (cun fin a 25'000 visitaders) ad Oensingen.
Ultra da quai vegnan cultivadas tradiziuns en ils secturs da la mastergnanza tradiziunala e da l'observaziun da la natira e da l'univers che fan er part dal patrimoni cultural immaterial. La «destillaziun da vinars» e la «viticultura» en il Schwarzbubenland èn exempels per l'emprima categoria, las activitads dals uschenumnads «Hubelmeteorologen» da Lohn-Ammannsegg, che fan prognosas da l'aura observond ils avieuls, ils fols d'animals e l'ir da l'aura dals onns passads, èn exempels per la segunda categoria.
Ulteriuras infurmaziuns
Il patrimoni cultural immaterial en ils chantuns Argovia e Soloturn figurescha sin in'atgna glista cun var 1000 tradiziuns vivas ch'èn vegnidas communitgadas dals purtaders sezs, da la populaziun e da las vischnancas - accessibla online sin www.immaterielleskulturerbe-ag-so.ch. Ultra da quai èn tradiziuns communalas vivas savens inditgadas sin las paginas d'internet da las vischnancas sut rubricas sco «purtret», «cultura» respectivamain «isanzas ed usits» e decleradas là sco part integrala da la vita dal vitg resp. dal lieu.
Las tradiziuns dals chantuns Argovia e Soloturn sin la glista svizra èn vegnidas elegidas l'onn 2012 da Karin Janz, Hans Joerg Zumsteg ed André Schluchter en collavuraziun cun in comité da quatter commembras e commembers da la Societad svizra per etnologia. Ils dossiers da l'onn 2012 èn vegnids redigids da Karin Janz e Kira von Rickenbach. Per l'actualisaziun da la glista ed uschia er da las descripziuns da las tradiziuns en ils dossiers han procurà l'onn 2018 Karin Janz ed il biro Schürch & Koellreuter, Basilea.
Il cudesch «Säen, dröhnen, feiern. Lebendige Traditionen heute» da Karin Janz è cumparì l'onn 2013 tar la chasa editura hier+jetzt, Baden: ISBN 978-3-03919-298-4.
