Il chantun Friburg vegn percepì fin oz – particularmain en las medias – sco in biotop catolic e rural, nua che la vita ha il ritmus da las tradiziuns tipicas. Per l'ina satisfa quest maletg a las aspectativas dals turists e per l'autra correspunda el bain er a la realitad, sco ch'ella vegn anc vivida da las generaziuns naschidas avant l'onn 1960. Questa realitad duess dentant avair mo pli ina impurtanza simbolica per las generaziuns suandantas. Ils onns 1960 han effectivamain purtà il progress industrial ad in chantun ch'era fin lura quasi exclusivamain agricul; cun ina inversiun dal current migratoric tras il qual il chantun aveva pers dapi il 18avel tschientaner adina puspè sias meglras forzas. Cun las midadas ch'il segund concil vatican ha purtà a la cultura catolica dal chantun Friburg e cun ils novs models da furmaziun che han transfurmà il sistem da reproducziun da las elitas che datava anc dal temp da la cuntrarefurma, ha cumenzà in nov chapitel en l’istorgia dal chantun. Per spass, dentant betg dal tuttafatg senza motivs, descrivan tscherts istorichers ils onns 1960 sco la fin dal ancien régime en il chantun Friburg, surtut en il champ politic.
Cur ch'il chantun cumenza a definir sia politica culturala la fin dal 20avel tschientaner, exprima el sia voluntad da tegnair quint da questas midadas e da promover tut las furmas da la lavur culturala moderna. Er las activitads e las producziuns tradiziunalas èn vegnidas integradas obligatoricamain en questa definiziun, e quai sco contribuziun a la coesiun sociala.
Mesiras per sustegnair las tradiziuns vivas
L'entrada en vigur da la convenziun da la Unesco sin plaun federal ha permess al chantun Friburg da far in inventari da sias tradiziuns vivas. Il museum da la Gruyère a Bulle è stà l'iniziant. L'inventari chantunal è vegnì approvà da la regenza ed è vegnì surdà a l'Uffizi federal da cultura. Proximamain duai el daventar accessibel en l'internet per la populaziun.
Perquai ch'il concept duai vegnir cuntinuà, stoi vegnir examinà en detagl, sche l'inventari duai vegnir actualisà regularmain u sch'i dovra ina basa legala per las mesiras da mantegniment e da promoziun.
La legislaziun chantunala da cultura ch'era vegnida creada gia avant quest process d'inventarisaziun ha dentant permess da sustegnair las tradiziuns vivas: Ils purtaders da las tradiziuns ch'èn organisads en uniuns pon dumandar subvenziuns annualas; contribuziuns finanzialas stattan a disposiziun – independentamain da la furma da l'expressiun culturala – a tut ils projects che gidan a renovar u ad enritgir las tradiziuns vivas; tschertas abilitads manualas – sco il mastergn da tagliaschlondas – survegnan in sustegn spezial e la sensibilisaziun per las tradiziuns vivas è ina part dal plan d'instrucziun da las scolas. La scola auta da pedagogia dal chantun Friburg ha fatg lavurs da perscrutaziun ed edescha meds didactics per las persunas d'instrucziun e per las scolaras ed ils scolars.
Il program Cultura e scola permetta ultra da quai da sustegnair e valurisar diversas activitads en connex cun il patrimoni cultural immaterial (visitas guidadas, ateliers, exposiziuns). Per renovar la represchentaziun iconografica da sias tradiziuns vivas e per contribuir a lur documentaziun fotografica, ha il chantun lantschà dal 2016 ensemen cun Pro Helvetia il project participativ Tradiziuns vivas en purtrets. Las fotografias che bleras persunas han dividì online e diversas serias realisadas da fotografs professiunals vegnan preschentadas al public en ina exposiziun ed en ina creaziun multimediala.
Las tradiziuns vivas dal chantun
Las numerusas tradiziuns dal chantun Friburg han in pèr tratgs fundamentals communabels. Ins po distinguer quatter gruppas principalas che sa cruschan per part e che sa cuvran savens. L'emprima gruppa cumpiglia la cultura d'alp cun las chargiadas e stgargiadas stagiunalas: Chalet, schlondas, chaschiel, groma dubla, ranz des vaches (lyoba, rimnar las vatgas), bredzon (blusa da signun cun mongias curtas), poya (maletgs da chargiadas d'alp) e bellas tschintas da stgellas... La segunda gruppa attestescha l'existenza d'in catolicissem expressiv e popular cun sias processiuns (Sontgilcrest, rogaziuns), cun ses cult dals sontgs, cun ses pelegrinadis e cun sias expressiuns profanas (banchet al bénichon). La terza gruppa cumpiglia il chantar da chors, l'expressiun artistica principala en in chantun cun ina ferma tradiziun orala: Ins chanta perquai ch'ins sa scuntra u ins sa scuntra perquai ch'ins chanta; ins chanta en in chor maschadà, en in chor viril, en in chor da dunnas u en in chor d'uffants cun in repertori profan u spiritual, popular u classic, vegl u nov, franzos, tudestg, latin u dialectal. L’ultima gruppa pertutga ils dis commemorativs d'eveniments istorics cun ina basa patriotica e militara. Questas commemoraziuns sa manifesteschan en paradas, festas e ceremonias che han – sco la «Solennitad» da Murten – savens ina nota religiusa u s'expriman en represchentaziuns scenicas da tempra medievala, en spezial davart ils conts da la Gruyère.
Actualisaziun 2023
Suenter la segunda actualisaziun da la glista da las tradiziuns vivas l’onn 2023, vegnan agiuntadas ussa trais novas tradiziuns la glista dal chantun Friburg:
- Cular brunsinas da bronz
- Arts scenics en patois friburgais ed en il dialect da la Sense
- Teater amatur en la Svizra franzosa
Ils dossiers cumplets da questas novas tradiziuns vegnan ad esser disponibels online la stad 2024.
