Argovia

Il chantun Argovia sa distingua tras ina lavur cultura multifara ed ina vasta purschida culturala. Cun sia Lescha da cultura da l'onn 1968 è el stà in dals emprims chantuns che ha francà la promoziun e la tgira da la cultura sco incumbensa dal stadi en la Constituziun chantunala. Cunquai che la Lescha da cultura attribuescha ina grond'impurtanza a la multifariadad da la cultura, a la promoziun da la cultura, a la participaziun da la populaziun ed a la tgira da la cultura, sa referescha ella a l'identitad da l'Argovia sco «chantun da cultura», stabilida istoricamain. La designaziun ha ses origin al cumenzament dal 19avel tschientaner. Da la Societad per la cultura patriotica («Gesellschaft für vaterländliche Kultur») ch'è vegnida fundada l'onn 1811 en il chantun Argovia èn resultadas en il decurs dal temp differentas uniuns ed instituziuns culturalas. Uschia è sa furmà il terren fritgaivel per uniuns culturalas en l'ambient urban e rural.

Il patrimoni cultural immaterial en la nova Lescha da cultura

Per motivs istorics è il Chantun Argovia structurà en quatter fermas regiuns cun mintgamai ina atgna scena culturala ed atgnas tradiziuns. La diversitad e multifariadad rendan la ritgezza da las tradiziuns vivas Argovianas. Sch'ins consultescha la glista argoviana cun passa 1'000 registraziuns, chatt'ins ultra da tradiziuns urbanas - sco per exempel las festas da giuventetgna a Lenzburg, ad Aarau, a Zofingen ed a Brugg, la pestgada d'Aarau («Aarauer Bachfischet»), il chantar al bigl a Rheinfelden («Rheinfelder Brunnensingen») - er tradiziuns cun caracter rural, sco per exempel las isanzas da fritgaivladad da cleger ovs («Eierläset») e da squittar aua da Tschuncaisma («Pfingstsprützlig») ubain las messas d'engraziament e las festas da la racolta. La diversitad da las tradiziuns vivas en il chantun Argovia sa preschenta ultra da quai d'ina vart en las praticas fitg privatas ed informalas da questas tradiziuns e da l'autra vart a chaschun da lur realisaziuns publicas ch'èn enconuschentas en l'entira Svizra tudestga. Entant che per exempel las quatter tribunas per operettas a Beinwil am See, a Bremgarten, a Möriken-Wildegg ed a Rheinfelden attiran public er dad auters chantuns, han autras tradiziuns vivas lieu principalmain en in rom pli pitschen. Per exempel vegnan festivads en divers lieus ils dis dal num empè dals anniversaris, e la notg da henna avant la maridaglia tutga tar las nozzas tircas che vegnan celebradas en il chantun Argovia. Il stgomi tranter las diversas communitads linguisticas e religiusas vegn cultivà e promovì en il Chantun Argovia. Uschia na sa participeschan betg mo Talianas e Talians e lur descendents da la segunda e terza generaziun a la Festa di San Giuseppe a Laufenburg. Independentamain da lur origins s'identifitgeschan er persunas svizras, portugaisas, spagnolas e d'autras naziunalitads cun l'idea dal far servetschs vicendaivels che stat en il center da questa festa.

Il patrimoni cultural giudaic che ha ina lunga tradiziun en il chantun Argovia, tutga medemamain tar las tradiziuns che influenzeschan l'identitad dal chantun. La senda culturala giudaica ch'il chantun ha gidà a finanziar ad Endingen ed a Lengnau contribuescha al barat ed al dialog, pli baud er l'emna culturala giudaica. «Doppeltür» è il num d'in nov project cultural per intermediar il patrimoni giudaic e las diversas furmas da la convivenza giudaica-cristiana dal Surbtal. Al medem temp lavura ina gruppa d'auturs sut la batgetta da prof.. Jacques Picard vi d'ina nova publicaziun scientifica deditgada al tema «Jüdischer Kultur- und Lebensraum Aargau».

En egl dattan las bleras isanzas, en las qualas giuvenils han la rolla principala. Sco mascaradas («Chläuse»), sco battagiaischlas («Chlauschlöpfer») u sco mats da matg («Stäcklibuebe») fan els d'ina vart lumparias e contribueschan da l'autra vart a la purschida culturala da las singulas vischnancas. Savens èn lur acziuns in servetsch social. Tant ils stailers da Wettingen sco er las mascaradas («Chläuse») da la chatscha da mascaradas a Hallwil («Chlausjagen in Hallwil») regalan ils daners ch'els rimnan u pretendan per in bun scopo. Ina tradiziun viva pli nova è l'open air «Heitere». Dapi l'onn 1991 vala el per blers giuvenils sco punct culminant da l'onn cultural. Er festivals anc pli giuvens sco il festival «des arcs» ad Ehrendingen u la cultura d'aria frestga a Muri («Frischluftkultur Muri») han gia survegnì il status da tradiziuns vivas. La multifariadad e la varietad da las tradiziuns vivas en il chantun Argovia n'han nagins cunfins. Bleras isanzas da l'Argovia chatt'ins la finala er en ils chantuns vischins. Sco per exempel las isanzas gia menziunadas dal cleger ovs («Eierläset») e dals mats da matg («Stäcklibuebe») collian er la tradiziun da l'industria da bindels da saida e la tradiziun da la tessaria da bindels industriala dad oz il chantun Argovia cun Basilea-Champagna.

L'anteriura ritgezza industriala dal chantun Argovia cun sia tessaria da strom en il Freiamt e cun sia industria da tubac en la part sura dal Seetal e dal Wynental ha favurisà la furmaziun da pliras tradiziuns che vivan per part anc oz e che illustreschan la diversitad dal patrimoni cultural immaterial. Ultra da las tradiziuns ed expressiuns culturalas gia menziunadas, transmessas oralmain e da l'art represchentativ, ultra da las praticas, dals rituals e da las festas per gronda part socialas, conservan per exempel la populaziun dal Freiamt enconuschientschas spezialas davart la tecnica artisanala tradiziunala da la tessaria e da la liaria da strom. La cultivaziun, la conservaziun e la producziun da semenza da las carottas da Küttigen («Chüttiger Rüebli») tras l'uniun da dunnas da Küttigen sco exempel per las praticas en connex cun la natira è in ulteriur mussament per il grond spectrum da las tradiziuns vivas en il chantun Argovia.
En connex cun l'actualisaziun da la Glista da las tradiziuns vivas en Svizra l'onn 2018 è vegnida integrada da nov la tradiziun da la «Badenfahrt». La Badenfahrt odierna vegn celebrada dapi l'entschatta dal 20avel tschientaner mintga 10 onns. Ella è sa sviluppada dinamicamain e s'etablida oz sco ina da las pli grondas festas urbanas en Svizra che vegn purtada vinavant da la generaziun giuvna. La Badenfahrt è perquai in bun exempel per ina tradiziun viva.

Ulteriuras infurmaziuns

Il patrimoni cultural immaterial en ils chantuns Argovia e Soloturn è registrà en in'atgna glista cun passa 1'000 tradiziuns vivas ch'èn vegnidas inditgadas da las instituziuns purtadras sezzas, da la populaziun e da las vischnancas: www.immaterielles-kulturerbe-ag-so.ch. Ultra da quai èn savens menziunadas tradiziuns vivas communalas sin las paginas d'internet communalas sut rubricas sco «cultura» respectivamain «isanzas», tranter auter a Lupfig u Meisterschwanden.

Las propostas dals chantuns Argovia e Soloturn per la Glista da las tradiziuns vivas en Svizra èn vegnidas elavuradas dal 2011 da Karin Janz, Hans Joerg Zumsteg ed André Schluchter en collavuraziun cun quatter commembers da la Societad svizra da las tradiziuns popularas. Ils dossiers han redigì Karin Janz e Kira von Rickenbach. Per l'actualisaziun da la glista l'onn 2018 han Karin Janz ed il biro Schürch & Koellreuter da Basilea surlavurà ils dossiers existents.

La publicaziun «Säen, dröhnen, feiern. Lebendige Traditionen heute» da Karin Janz è cumparida l‘onn 2013 tar la chasa editura hier+jetzt a Baden, ISBN 978-3-03919-298-4.
Il Chantun Argovia dispona d'in concept cultural che definescha ils princips e las finamiras da la promoziun chantunala da la cultura, da l'intermediaziun culturala e da la tgira dal patrimoni cultural. Questas finamiras duain vegnir realisadas cun 33 mesiras en ils onns 2017 fin 2022. Quest document cuntegna ultra da quai ina descripziun da la cultura en Argovia che includa er il patrimoni cultural immaterial e las tradiziuns vivas.

Actualisaziun 2023

Suenter la segunda actualisaziun da la glista da las tradiziuns vivas l’onn 2023, vegn agiuntada ussa ina nova tradiziun a la glista dal chantun Argovia:

  • Pestga tradiziunala cun furtga
     

Ils dossiers cumplets da questas novas tradiziuns vegnan ad esser disponibels online la stad 2024.

Contact

Kanton Aargau
Abteilung Kultur
E-mail

Stampar il contact

https://www.lebendige-traditionen.ch/content/tradition/rm/home/kantone/aargau.html